dr Marek Jastrzębski

Mikołaj Krasnodębski, Zarys dziejów ateńskiej historii wychowania. Paideia od Sokratesa do Zenona, Warszawa 2011, ss. 188, ISBN 978-83-7641-576-5

 

Autor rzeczonej pracy podjął się jej – mówi we wstępie – jako historyk filozofii. Niewątpliwie brakuje w polskiej nauce opracowania problemu historii wychowania z perspektywy historii filozofii. Uzupełnienie tej luki – jak sądzę – stanowi o szczególnej wartości recenzowanego dzieła.

 

O wychowaniu z perspektywy historii filozofii

W punkcie wyjścia autor przyjmuje realizm metafizyczny i poznawczy oraz pluralizm, co wiąże się również z zastosowaniem metod naukowych typowych dla tego typu postawy filozoficznej. W warstwie analizy tekstów widać wpływ Étienne'a Gilsona, Stefana Swieżawskiego i Mieczysława Gogacza, na których autor powołuje się zresztą we wstępie. W interpretacji poglądów ateńskich filozofów Mikołaj Krasnodębski często korzysta również z analiz Giovanniego Reale, Pierre'a Hadota oraz Wernera Jaegera. Wszystko to są zacne wzorce. Pochwalić należy jednak Mikołaja Krasnodębskiego nie za wybór autorytetów w zakresie historii filozofii, ale – przede wszystkim – za nienaganne posługiwanie się warsztatem historyka filozofii. Dzięki temu w recenzowanym dziele koncepcja paidei czołowych filozofów ateńskich została przedstawiona w kontekście przyjmowanych przez nich koncepcji metafizycznych, antropologicznych, etyczno-aksjologicznych oraz epistemologicznych. Dotychczasowe opracowania tylko fragmentarycznie odnosiły koncepcje wychowania wypracowane w klasycznym antyku do ich filozoficznych fundamentów. W recenzowanej pracy mamy natomiast do czynienia z rzeczywistą „próbą rekonstrukcji” filozofii wychowania czołowych ateńskich filozofów na podstawie całokształtu ich działalności filozoficznej. Przedmiotem formalnym jest tutaj paideia rozumiana jako „powstały w starożytnej Grecji fenomen integralnego wychowania i wykształcenia człowieka”.

 

Podręcznik czy monografia?

Recenzowana książka składa się z sześciu rozdziałów, wstępu oraz zakończenia. Na kartach kolejnych rozdziałów przedstawiono filozofię wychowania Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Diogenesa z Synopy, Epikura oraz Zenona z Kition. Całość uzupełnia słownik autorów starożytnych, w którym możemy przeczytać biografię około sześćdziesięciu postaci starożytnej kultury, polityki i nauki.

Autor przyjmuje, że jego dzieło jest opracowaniem podręcznikowym. Faktycznie, spełnia ono wszelkie kryteria stawiane tego typu pracom. Jest przystępne językowo nie tylko dla specjalistów od teorii wychowania czy filozofii starożytnej (między innymi z tego powodu pracę tę warto polecić wszystkim studentom interesującym się filozofią, naukami społecznymi czy pedagogiką). Na końcu każdego z rozdziałów – dla wygody czytelnika – stawiane są problemowe pytania ułatwiające opracowanie przeczytanego materiału. Również wspomniany słownik autorów starożytnych podnosi wartość dydaktyczną recenzowanego dzieła.

            Należy jednak podkreślić, że Zarys dziejów ateńskiej historii wychowania w pewnym sensie wykracza poza typową formę podręcznikową. Mikołaj Krasnodębski nie tylko streszcza najważniejsze poglądy omawianych filozofów, ale również krytycznie ocenia ich treść (starannie rozdzielając przy tym część opisową od oceniającej, co również należy podkreślić), a także podejmuje dyskusję tezami innych badaczy (H.I. Marou). Ponadto, stara się omawiać aktualne ustalenia badawcze w kwestii stanu badań nad tekstami źródłowymi. Wszystko to jest możliwe – powtórzmy to – dzięki nienagannemu warsztatowi historyka filozofii, który prezentuje autor recenzowanego dzieła.

Wszystko to pokazuje, że autor mógł napisać Zarys dziejów ateńskiej historii wychowania jako monografię, świadomie jednak tego nie uczynił. Wątpliwości i niejednoznaczności interpretacyjne sygnalizowane choćby przez historyków filozofii przywoływane są tutaj wyłącznie w stopniu adekwatnym do celu założonego we wstępie. Mikołaj Krasnodębski przyjmuje perspektywę filozofii realistycznej i z tej perspektywy bada przyczyny i konsekwencje teorii pedagogicznych greckich filozofów.

 

„Istnieje wyłącznie wychowanie filozoficzne”

Zrekonstruowana filozofia wychowania ateńskich klasyków prowadzi autora recenzowanego dzieła do następujących wniosków:

- Nie należy odrywać wychowania od jego dziejów oraz filozoficznych przedzałożeń na których się ono opiera. W tym sensie „odpowiedzi zaproponowane przez Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Epikura i Zenona są wciąż aktualne”.

- Mimo wielu różnic, wspólnym mianownikiem ateńskiego wychowania była troska o problematykę moralną, czego brak jest w wychowaniu współczesnym.

- Wśród najistotniejszych przedzałożeń filozoficznych ateńskiej historii wychowania należy wymienić platoński idealizm i arystotelesowski realizm, które wyznaczają główne kierunki rozwoju intelektualnego Europy. Do dzisiejszego dnia na płaszczyźnie epistemologicznej, i ontologicznej opisują one ludzkie poznanie i bytowanie. „Współczesna teoria wychowania nie jest zwolniona z tych przedzałożeń, stąd musi opowiedzieć się po stronie idealizmu lub realizmu”.

Ostatecznie – stwierdza autor - nie ma wychowania i edukacji bez filozofii.

 

Podsumowanie

Zarys dziejów ateńskiej historii wychowania Mikołaja Krasnodębskiego wypada uznać za cenne uzupełnienie dostępnej w języku polskim podręcznikowej wiedzy na temat paidei ateńskiej. We wstępie autor zastrzega, że pozytywna recepcja niniejszej książki może go skłonić do kontynuacji podejmowanej w niej problematyki w postaci opracowania dalszych dziejów helleńskiej i rzymskiej paidei oraz paidei wieków średnich. Z perspektywy czytelnika i recenzenta Zarysu dziejów ateńskiej historii wychowania zdecydowanie popieram ten pomysł. Mam nadzieję, że niniejsza recenzja zachęci autora do jego realizacji.