Mikołaj Krasnodębski

Roman Darowski, Filozofia człowieka. Zarys problematyki. Antologia tekstów, Wydawnictwo WAM. Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna IGNATIANUM,

Kraków 2002, wydanie trzecie, ss. 276.

„Studia Philosophiae Christianae, 39 (2003) 1, s. 241-244.

Książka Romana Darowskiego pt.: Filozofia człowieka. Zarys problematyki. Antologia tekstów jest pracą popularyzującą filozofię człowieka i zarazem jest jej propedeutyką. Jest to trzecie rozszerzone wydanie, dwa razy większe od poprzednich edycji. W wydaniu tym autor dodaje rozdział o postmodernizmie i rozdziały pt.: „Być i mieć”, „Człowiek istotą religijną”, a także „Antologię tekstów”.

R. Darowski stosuje metodę opisową, co w tym przypadku jest równoznaczne z przyjęciem liniowego układu przyczyn i skutków, oraz analizę historyczną. W związku z tym autor nie opowiada się za którąś ze szkół filozoficznych aktualnych w Polsce, lecz w swojej książce łączy je ze sobą. W jego pracy możemy odnaleźć paradygmaty: tomizmu tradycyjnego i egzystencjalnego (w wersji M. A. Krąpca), fenomenologii, a nawet egzystencjalizmu, co nie oznacza jednak, że R. Darowski forsuje, któryś w powyższych kierunków filozoficznych. Jego propozycję możemy określić jako propozycję otwartą, co najpełniej oddaje fakt, iż autor w swojej analizie daje przewagę historycznemu ujęciu problemu, która umożliwia czytelnikowi włączenie do dyskusji i samodzielny wybór stanowiska filozoficznego. „Motywem przewodnim”, który przebija się w Filozofii człowieka, R. Darowskiego jest przede wszystkim filozofia chrześcijańska, którą autor rozumie jako filozofię arystotelesowsko-tomistyczną.

R. Darowski pisze, że każdy człowiek posiada własną wizję człowieka, wynikającą z jego wychowania, doświadczeń życiowych, informacji uzyskanych z mass mediów i innych źródeł, i tę właśnie wizję człowieka należy poddać refleksji filozoficznej.

Książka Filozofia człowieka składa się z dwóch części. Część pierwsza jest podręcznikiem z filozofii człowieka, natomiast druga to antologia tekstów. W części pierwszej autor umieszcza następujące rozdziały: Zagadnienia wprowadzające; Dzieje filozofii człowieka; Główne problemy filozofii człowieka.

Rozdział poświęcony zagadnieniom wprowadzającym stanowi próbę ustalenia: czym jest filozofia człowieka i jaki jest jej stosunek do innych nauk. Autor referuje różne koncepcje człowieka (Platon, neoplatonicy, filozofia arystotelesowsko-tomistyczna). Zarazem R. Darowski charakteryzuje główne zagadnienia wiążące się z tymi stanowiskami (np. przy filozofii arystotelesowsko-tomistycznej omawia termin existentia, który rozumie jako „istnienie”, czy kwestię substancji-istoty) i pisze o historii antropologii filozoficznej jako nauce oraz jej metodzie.

Drugi rozdział poświęca dziejom filozofii człowieka. Referuje poglądy z tego zakresu od starożytności do filozofii współczesnej (neopozytywizm, filozofia analityczna, fenomenologia, filozofia dialogu, marksizm, chrześcijańska antropologia filozoficzna).

W rozdziale trzecim – zasadniczym – autor omawia podstawowe zagadnienia filozofii człowieka. Należą do nich: człowiek a świat zwierząt; cielesność; pierwiastek duchowy; śmierć i nieśmiertelność; struktura umysłowa człowieka i proces poznania umysłowego; związek „pierwiastka” umysłowego i cielesnego; wolność; człowiek jako osoba i wynikające z tego prawa; pochodzenie człowieka; wartość; kultura; człowiek jako istota historyczna, dialogiczna, społeczna i religijna.

Zdaniem R. Darowskiego człowieka od zwierząt wyróżnia posiadanie świadomości. Świadomość jest „wyposażeniem duchowym”, które ma charakter inteligencji i wolności. Inteligencja i wolność są „zakorzenione” we władzach, które są – według niego – uzdolnieniem człowieka, uzdolnieniem jego duszy (s. 55). Wydaję się, że autor Filozofii człowieka utożsamia władze ze sprawnościami. Sprawności są bowiem skutkiem wyrobienia we władzach umiejętności kierowania się do tego, co dobre i prawdziwe. Zamiennie posługuje się terminami: „władza”, „potencjalność” i „możliwość” (s. 106). R. Darowski zamiennie używa też określenia: „dusza” i duch”, sugerując tym samym rozumienia wynikające z antropologii Kartezjusza. Pisze, że „ducha określa się (opisuje), przeciwstawiając go materii: duch nie jest materią, nie jest istotowo (wewnętrznie) związany z materialnością, jest przeciwieństwem materii” (s. 66). Ponadto uważa, że dusza (duch) jest substancją (s. 89).

Przy zagadnieniu cielesności człowieka wykazuje, że „człowiek jest ciałem, czyli materią uduchowioną lub duchem obecnym w materii, wcielonym w materię” (s. 57). Rozumienie to oparte jest na ujęciach tradycyjnych i odbiega od określenia ciała jako możności materialnej, która jest podstawą rozciągłości i przypadłości (M. Gogacz).

Przy zagadnieniu zjednoczenia duszy i ciała autor wskazuje na ból, cierpienie i choroby jako na przeżycia, które informują nas o skutkach commensuratio. Przeżycia te i świadomość faktycznie obrazują skutki zjednoczenia duszy i ciała, nie są jednak wskazaniem na jej przyczyny. Stąd możemy zarzucić R. Darowskiemu to, że skoncentrował się jedynie na egzystencjalnym aspekcie, który obejmuje tylko analizę przeżyć człowieka, ale nie jest analizą jego struktury bytowej.

Autor książki przyjmuje arystotelesowski schemat poznania umysłowego, zaś prawdę, dobro, miłość i byt uznaje za pojęcia (idee), które ujmuje intelekt w procesie poznawczym.

Przy zagadnieniu wartości R. Darowski zaznacza, że termin „wartość” utrwalił się dopiero w drugiej połowie XIX wieku (s. 107). Jednak należy dodać, że używał go już Kant. Autor w swojej książce łączy określenie wartości w ujęciu A. B. Stępnia i M. A. Krąpca.

Antologia tekstów dzieli się na: teksty filozoficzne, dokumenty o prawach i obowiązkach człowieka i teksty „mądrościowo-refleksyjne”. W tekstach filozoficznych R. Darowski umieszcza wybrane fragmenty pism: Arystotelesa (O duszy), św. Augustyna (O Trójcy Świętej i O wolnej woli), Kartezjusza (Medytacji o pierwszej filozofii), M. Schelera (Stanowisko człowieka w kosmocie, w: Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy), R. Ingardena (O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych, w: Książeczka o człowieku), J. Maritaina (Pisma filozoficzne), P. Siwka (Świadomość wolnego wyboru), J. Tischnera (Zarys filozofii człowieka), K. Wojtyły (Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne), Cz. S. Bartnika (Personalizm), M. A. Krąpca (Ja - człowiek) i T. Ślipko (Antropologiczne podstawy chrześcijańskiej etyki ekologicznej, w: Rozdroża ekologii). W dokumentach o prawach i obowiązkach człowieka możemy znaleźć: Powszechną Deklarację Praw Człowieka (Paryż 1948), fragment encykliki Jana XXIII Pacem in terris, Kartę Powinności Człowieka (Gdańska 2000), Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Nicea 2000). Do tekstów „mądrościowo-refleksyjnych” autor zalicza m.in. wybrane opowiadania: B. Ferrero, A. de Mello. Zespół tekstów zamyka notatka z internetu, w której dokonuje się statystycznego porównania świata do wioski (tzw. „globalnej wioski”). W konsekwencji okazuje się, że tylko 8% ludzi na ziemi dysponuje właściwymi środkami materialnymi, które umożliwiają im godne życie i rozwój duchowo- materialny. Autor notatki internetowej – którego przytacza R. Darowski - podkreśla, że należymy do tych „wybranych” i z tego powodu powinniśmy to zauważyć i zarazem docenić.

Filozofia człowieka R. Darowskiego mimo wymienionych uwag jest godną polecenia publikacją wprowadzającą studentów w świat zagadnień z zakresu filozofii człowieka. Szczególnie cenny wydaje się zaprezentowany materiał historyczny i erudycyjny, oraz antologia tekstów dołączona do książki.